ویولا

 

 

 

از گروه زه‌صداها و جزو سازهای زهی آرشه‌ای و هم‌خانواده‌ی ویولن است. در واقع آن را ویولن آلتو (یا به طور دقیق‌تر آلتو- تنور) هم می‌نامند.

به طور کلی ویولا در مقایسه با ویولن صدایی گرم‌تر٬ تیره‌تر و غنی‌تر دارد. سیم‌ها به ترتیب «دو»٬«سل»٬«ر»٬«لا» و عملاً یک فاصلهي پنجم بم‌تر از ویولن کوک می‌شوند. از نظر ساختمان و مواد به کار رفته ویولا شبیه به ویولن است. اندازه‌ی بدنه‌ی ویولا بین دو و نیم تا ۵ سانتیمتر از ویولن بزرگتر است و طول تقریبی ساز ۴۱سانتیمتر است.

تکنیک‌های نوازندگی ویولا از جهاتی با ویولن متفاوت است که بخشی از این تفاوت ناشی از تفاوت در اندازه‌ی سازها است. نت‌ها در فاصله‌های دورتری از هم قرار دارند و معمولاً انگشت‌گذاری متفاوتی را می‌طلبند. سیم‌های ضخیم‌تر و آرشه‌ی سنگین‌تر ویولا سبب می شود تکنیک‌های آرشه کشی آن نیز قدری متفاوت باشد و به نیروی بیشتری برای صدا گرفتن از ساز نیاز است.

تا سال ۱۵۳۵ میلادی ویولن آلتو-تنور (که بعدها ویولا نامیده شد) جایگاه خود را به عنوان یکی از اعضای خانواده‌ی ویولن تثبت کرده بود. از نظر تاریخی ویولا به عنوان ساز منطقه‌ی صوتی میانی شناخته می‌شد و یک گروه زهی چهار بخشی به دو بخش آلتو و تنور ویولا نیاز داشت.

در آثار ارکسترال قدیمی ویولا معمولاً نقش پرکننده‌ی هارمونیک را دارد و یا بخش ملودی را به طورت هم‌صدا یا اونیسون با دیگر سازهای زهی می‌نوازد. شاید بتوان یکی از استثناهای این گفته را در کنسرتو براندنبورگ شماره ۲ باخ دید که در آن ویولا در خط اول ملودی قرار دارد. در دوره‌ی باروک و کلاسیک تعداد کنسرتوهای ویولا خیلی کم است مگر برخی آثار تلمان (که یکی از قدیمی‌ترین کنسرتوهای ویولا را تصنیف کرده) و نیز هافمایستر و برلیوز.

ویولا در موسیقی مجلسی نقش مهمتر و آزادی عمل بیشتری پیدا کرد. موتزارت با تصنیف ۶ کوینتت زهی که برخی از آن‌ها در زمره‌ي بهترین آثارش هستند به ویولا جایگاه تازه‌ای داد و امکان اجرای جملات تکنوازی و ادای ملودی اصلی را جزو نقش‌ها ویولا قرار داد. همچنین دو دوئت ویولن و ویولا و نیز یک تریو ویولا٬ کلارینت و پیانو جزو آثار شاخص این ساز و خود موتزار هستند.

همچنین مندلسون و شومان هم آثاری برای ویولا تصنیف کردند. ماکس بروکس با تصنیف رومنس برای ویولا و ارکستر مرزهای بیان حسی ویولا را گسترش داد و نیز اپوس۸۳ او -هشت قطعه برای کلارینت٬ ویولا و وپیانو- او جزو آثار شاخص رپرتوار ویولا قرار دارد که جنبه‌ی تکنوازی قوی‌ای دارد این قطعه و همچنین کنسرتو برای کلارینت٬ ویولا و ارکستر اپوس۸۸ او توسط نوازندگان برجسته اجرا و ضبط شده است.

برامس نیز از نخستین آثارش قطعاتی را برای ویولا تصنیف کرده است. از اولین آثار موسیقی مجلسی منتشر شده‌اش می‌توان به سکستت زهی اپوس۱۸ و ۳۶ اشاره کرد که بخش‌هایی برای تکنوازی ویولا دارد. او در اواخر عمر نیز دو سونات بسیار تحسین شده برای کلارینت و پیانو نوشت و بعدتر آن‌ها را برای ویولا بازنویسی کرد.

در اوایل قرن بیستم و با ظهور نوازندگانی که اختصاصاً نوازنده‌ی ویولا بودند – نظیر لیونل ترتیس- آهنگسازان تمایل بیشتری برای تصنیف قطعاتی برای ویولا نشان دادند. آهنگسازان انگلیسی همچون آرتور بلیس و بنجامین دیل قطعات مجلسی و ارکسترال برای لیونل ترتیس تصنیف کردند.

بلا بارتوک آثار شاخصی را برای ویولا تصنیف کرد همچنین هیندمیت که خودش هم نوازنده‌ی ویولا بود حجم قابل توجهی قطعات برای ویولا تصنیف کرد. نیز سونات برای فلوت٬ ویولا و هارپ کلود دبوسی آهنگسازان بسیاری را ترغیب کرد برای ویولا آهنگسازی کنند.

در نیمه‌ی دوم قرن بیستم نیز این روند تصنیف قطعات ویولا ادامه داشت. میکلوش روژا٬ آلفرد شنیتکه و همچنین پندرسکی آثاری را برای ویولا خلق کردند.

همچنین در موسیقی پاپ معاصر و نیز جز به کار رفته است. در موسیقی‌های فولکلور هم ویولا – البته نه به گستردگی ویولن- به کار رفته است. در موسیقی بلوز نوازندگانی همچون الیزا کارتی و مری رمزی از ویولا استفاده کرده‌اند. همچنین در موسیقی مناطق اسلواکی٬ مجارستان و رومانی ساز ویولا نقش مهمی به عنوان همراهی کننده در گروه زهی دارد.

از نوازندگان شاخص ویولا می‌توان به این نام‌ها اشاره کرد:

لیونل ترتیس

ویلیام پریمورس

لارنس پاور

پل هیندمیت

در لینک‌های زیر می‌توانید نمونه‌های از نوازندگی ویولا را ببینید:

 

اجرای سونات ویولای هیندمیت توسط ویلیام پریمورس

ويديو ویلیام پریمورس در آپارات آموزشگاه موسيقي كانون 

 

اجرای بخشی از synfonia concertante توسط لارنس پاورز

 

ويديو لارنس پاورز در آپارات آموزشگاه موسيقي كانون

 

منابع:

The New Grove Dictionary of music and musicians

F.W. Galpin: A Textbook of European Musical Instruments: their Origin, History and Character

 

منبع : آموزشگاه موسيقي كانون

گرد آوري و ترجمه : عباس سيدين

كليه حقوق محفوظ ميباشد، هرگونه كپي برداري ممنوع مي باشد.