ویولن:

ویولن از خانواده‌ی سازهای «زه‌صداد» و از نظر آکوستیکی یکی از کامل‌ترین سازها با توانایی‌هایی فوق‌العاده‌ است. از نظر بیان حسی و خوش‌آیندی نیز با صدای انسانی رقابت می‌کند. این ساز در عین حال توانایی و تحرکی دارد که در صورت توانایی نوازنده می‌تواند طیف وسیعی از احساسات و حالات بیانی را از پر احساس و تغزلی تا درخشان و دراماتیک بیان کند.

توانایی این ساز در اجرای نت‌های کشیده فوق‌العاده است و سازهای دیگر به ندرت توانایی اجرای این میزان از تنوع شدت و حالات بیانی را دارند. ساز ویولن توانایی اجرای تمام نیم‌پرده‌ها و نیز «ریزپرده‌ها» را در محدوده‌ی چهار اکتاو دارد که به آن این امکان را میدهد هر نوع موسیقی قومی و محلی را نیز اجرا کند. همچنین امکان اجرای آکوردها نیز تا حدودی بر روی این ساز ممکن است. بطور خلاصه ویولن یکی از قله‌های تکامل سازهای موسیقی است. از نخستین دوره‌های تکامل این ساز در ایتالیا ٬ ویولن در انواع موسیقی‌ها و نیز توسط طبقات مختلف اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته و نیز در میان ملل مختلف به طور وسیعی کاربرد پیدا کرده است. آهنگسازان بسیاری با الهام از توانایی‌های این ساز قطعات فراوانی را در قالب تکنوازی یا با همراهی سازهای دیگر و نیز در قالب ارکستر و یا موسیقی مجلسی تصنیف و نگارش کرده‌اند. با در نظر گرفتن انواع آثار تکنوازی و ارکسترال احتمالاُ هیچ ساز دیگری چنین مجموعه قطعات (رپرتوار) گسترده و متنوعی را ندارد. مهمترین شاخصه‌ی ارکستر موسیقی غربی از همان آغاز پیدایشش در قرن ۱۷ میلادی بخش زهی آن و خانواده‌ی سازهای ویولن بوده‌ است.

ویولن ۴ سیم دارد که با فاصله‌های پنجم درست کوک می‌شوند و به وسیله‌ی آرشه یا کمان به صدا در می‌آیند. امروزه ویولن در انواع سبک‌های موسیقی نظیر موسیقی باروک٬ کلاسیک٬ جز٬ کانتری٬ راک و انواع موسیقی‌های محلی به کار می‌رود.

ظاهر ویولن به نظر بسیار ساده می‌آید ولی در عمل از بیش از ۷۰ بخش مختلف ساخته شده که تولید آن‌ها تنها از استادی تمام‌عیار برمی‌آید  و از نظر آکوستیکی یکی از پیچیده‌ترین سازها است.

 

ویولن دارای چهار سیم است که در آغاز (همانند اغلب سازهای زهی اولیه) از روده‌ی تابیده‌شده‌ی حیوانات نظیرگوسفند تهیه می‌شده است. از سال‌های ۱۶۶۰ میلادی استفاده از سیم بافته‌شده‌ی نقره‌ای برای بم‌ترین سیم (سل) جهت صدادهی بهتر رایج شد. امروزه برای سیم‌های (ر) و (لا) نیز از فنر بافته شده و برای سیم (می) از سیم فولادی استفاده می‌شود. در قرن بیستم انواع سیم‌های دیگر نیز برای ویولن تولید شدند نظیر سیم‌های با مغز فولادی و فنر بافته شده‌ی نقره.

با حرکت کمان (یا آرشه) بر روی سیم‌ها و ایجاد لرزش در آنها این لرزش از طریق خرک به بدنه‌ی ساز منتقل می‌شود. این لرزش در ساختار بدنه‌ی ساز که در اصطلاح آکوستیکی جعبه‌ی رزونانس یا جعبه‌ی تشدید صدا نامیده می‌شود تقویت شده و رنگ و طنین خاص ویولن را به خود می‌گیرد. نقش بدنه‌ی ساز تقویت و شکل دهی صدا و انتقال آن به محیط اطراف است. کیفیت صدای ویولن به نحوه‌ی ارتعاش سیم‌ها بستگی دارد. این کیفیت ناشی از این است که صدا یا هارمونیک اصلی صدا با چه قدرتی تولید شده و هارمونیک‌های بالاتر چگونه و با چه کیفیتی ایجاد می‌شوند. همچنین نحوه‌ی انتقال صدا به بدنه و شکل گیری صدا در ساز بر کیفیت صدای ساز تاثیر بسیاری دارد.

ویولن نیز همچون هر ساز دیگر از آغاز پیدایش تا امروزه تغییرات بسیاری را پشت سر نهاده است ت نیازها و امکانات لازم نسل‌های متوالی آهنگسازان و نوازندگان را براورده کند. تغییرات اولیه‌ی آنچه ویولن واقعی مینامیم کمی بعد از سال ۱۷۰۰ میلادی و با مدل سازهای آنتونیو استرادیواری به پایان می‌رسد. در سال‌های آغازین قرن ۱۹ میلادی در بعضی جنبه‌های ساختاری ویولن تغییراتی ایجاد شد تا صدایی ملایم تر و قدرتی بیشتر را به همراه داشته باشد. در همین دوره بود که شکل آرشه‌ی امروزی به عنوان شکلی استاندارد مقبولیت عام پیدا کرد و همانطور که در بالا گفته شد تغییرات ساختار سیم‌ها توانایی تحمل تنش بیشتر و در نتیجه امکانات صوتی بیشتری را به همراه داشت. این تغییرات با روش‌های به شدت متفاوت آهنگسازی و نوازندگی در قرن بیستم ادامه پیدا کرد تا اینکه امروزه برخی نوازندگان برجسته معتقدند برای اجرای موسیقی هر دوره ی تاریخی باید از سازهایی با ساختار همان دورا استفاده کرد. به این معنی که موسیقی دوره‌ی بارک یا کاسیک را باید با ویولن‌هایی با مشخصات همان‌ دوره و نیز با تکنیک‌های نوازندگی همان دوره اجرا کرد.

از دوره‌ی باروک ساز ویولن به چندین دلیل یکی از سازهای اصلی اجرای موسیقی کلاسیک غربی بوده است. با توجه به قدرت صدای ویولن این ساز به راحتی می‌تواند اجرای ملودی اصلی را در ارکستر به عهده بگیرد. این ساز در دستان یک نوازنده‌ی چیره دست به خوبی از عهده‌ی اجرای جملات پیچیده و دشوار بر میآید. در ارکستر موسیقی کلاسیک غربی ویولن‌ها به دو دسته‌ی ویولن اول و دوم تقسیم می‌شوند. بخش اصلی و معمولاُ دشوارتر به ویولن ۱ سپرده می‌شود و بخش ویولن ۲ معمولا الگوهای همراهی کننده (آکومپانیمان) یا هارمونیک یا ملودی در اکتاو پایین‌تر را اجرا می‌کند. این نوع تقسیم بندی در کوارتت زهی (ارکستر چهار نفره شامل سازهای ویولن اول٬ ویولن دوم٬ ویولا و ویولن‌سل) رعایت می‌شود.

اولین نمونه‌های استفاده از ویولن به عنوان تکنواز در موسیقی جر به اوایل قرن بیستم و دهه‌ی ۱۹۲۰ باز می‌گردد. از اولین ویولنیست‌های موسیقی جز معمولا از جو ونتویی نام برده می‌شود. از آن زمان نوازندگان بسیاری به عنوان تکنواز موسیقی جز را با ساز ویولن اجرا می‌کنند. همچنین در بخش وسیعی از رپرتوار موسیقی جز ساز ویولن در پس‌زمینه‌ی ارکستر به همراهی تکنواز می‌پردازد. تا سال‌های ۱۹۷۰ میلادی در انواع موسیقی پاپ ویولن به طور گسترده‌ای نقش داشت. این نقش با شکل گیری سبک سویینگ تا حدودی کمرنگ شد. با شروع موسیقی‌ها الکترونیک در دهه‌ی ۱۹۸۰ و توانایی‌های کسترده‌ی سینتی‌سایزرها استفاده ار ویولن در موسیقی پاپ بازهم کمرنگ شد. امروزه ویولن در موسیقی‌های فیوژن یا تلفیقی همچنان نقش پررنگ و گسترده‌ای دارد.

ساز ویولن در کشورهای مختلف با انجام تغییراتی در ساختار یا نحوه‌ی نوازندگی در موسیقی فولکلور یا کلاسیک ملل مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. از میان ملل مختلف هند و ایران موفق‌ترین نمونه‌های استفاده از ویولن جهت اجرای موسیقی ملی خود هستند. در هند نوع تکنیک نوازندگی ویولن و نحوه‌ی نگه‌ داشتن ساز کاملا تغییر کرده و نوع صدا دهی ساز نیز به شکلی درآمده که نزدیکی بیشتری با فرهنگ صوتی موسیقی کلاسیک هندی داشته باشد.

 

ویولن در ایران تغییر عمده‌ای نکرده است و در عمل امکانات گسترده‌ی این ساز در دست اساتید موسیقی ایرانی در جهت اجرای فواصل و تکنیک‌های خاص این موسیقی به فعلیت درآمده است. از نوازندگان شاخص ویولن در تاریخ موسیقی ایرانی می‌توان به ابوالحسن صبا٬ علی‌نقی وزیری٬ علی تجویدی و پرویز یاحقی اشاره کرد.

در زیر تعدادی از بهترین و شاخص‌ترین قطعات تصنیف شده برای ویولن در رپرتوار موسیقی کلاسیک غربی معرفی می‌شود:

۱- ۶ سونات برای ویولن تکنواز اثر یوهان سباستین باخ

۲- ۲۴ کاپریس اثر پاگانینی

۳- سونات برای ویولن تکنواز اثر بلا بارتوک شماره‌ی BB124

۴- سونات ویولن شماره ۴ اثر بتهوون

۵- منسرتو ویولن در Bمینور اثر برامس

در لینک‌های زیر میتوانید نمونه‌هایی از نوازندگی ویولن کلاسیک و ایرانی را مشاهده کنید:

اجرای کاپریس ۲۴ اثر پاگانینی توسط یهودی منوهین

اجرای پارتیتای شماره‌ی ۳ باخ توسط گیدون کریمر

نمونه‌ای از نوازندگی ویولن ایرانی توسط استاد تجویدی

 

منابع:

-The New Grove Dictionary of music and musicians

-G.R. Hayes: Musical Instruments and their Music

 

منبع : آموزشگاه موسيقي كانون

گرد آوري و ترجمه : عباس سيدين

كليه حقوق محفوظ ميباشد، هرگونه كپي برداري ممنوع مي باشد.