ساز نی

26 روز ago درمقالات مشاغل

حکایت نی از آنجا آغاز شد که باد بر نی های شکسته ی نیزار وزیدن گرفت.سالیان بسیاری گذشت تا نوای نی به گوش مخاطب اصلی خود رسید و بدین سان به صورت نخستین معلّم اوّلین ساز انسان های آغازین درآمد، اگر چه زمان زیادی لازم بود تا بشر با نوای نی، انس و الفت بگیرد و بتواند در آن بدمد و صدای آن را تقلید کند.اعتقاد به تأثیر جادویی نی بر روح انسان، چنان بوده که در مصر باستانی را در کنار اجساد مومیایی شده به خاک می سپردند.نی درهندوستان مقدس است زیرا کریشنا، همواره آن را با خود همراه داشته است.نوازنده ی نی از خدایان بوده است.در آفریقا برای ارتباط با ارواح نیاکان و دعا و نیایش برای بارش باران و شفای بیماران از نی استفاده می کنند و با بینی در آن می دمند.

درویشان در مراسم ذکر و سماع، برای رسیدن به وحدت و نزدیک شدن به  مبدأ، از نی بهره می گیرند و میان هفت بند نی و هفت مرحله ی سلوک مشابهتی قائلند.به طور کلّی درباره نی و اعتقاد و باورهای مختلفی در میان مردم دنیا رواج دارد، برخی را عقیده بر این است که که نی مأمن ارواح است، و ارواح درون نی زندگی می کنند. در اکثر کشورها از جمله در نقاطی از کشورما نوای نی را شفا بخش بیماران می دانند و در مراسم های آئینی از نی بهره می برند و اغلب هنگام سختی، مشکلات و تنهایی، نوای نی تسکین دهنده ی درد و رنج ایشان است.

پیشینه ی تاریخی نی درموسیقی ایران به زمان های بسیار دور باز می گردد.آثار نی بر نگاره ها و کنده کاری ها و همچنین نوشته و دفترهای به جا مانده در گذشته پیداست.

نی در ادبیات فارسی جایگاه ویژه ای دارد، مولانا جلال الدّین با اشعارخود، نی را در فرهنگ و ادبیات فارسی جاودانه کرده است.در مثنوی مولانا بارها به خوش نفَسی نی بر می خوریم.

نی همچون سایر سازها در طول زمان سیری تکاملی را طی کرده است.

ظاهراً در دوره ی صفویه تحوّلی اساسی در شیوه ی نوازندگی نی، بوجود آمد که با شیوه های رایج نی نوازی در کشورهای دیگر تفاوت داشت. در این شیوه، نی، بین دو دندان پیشین بالایی قرار می گیرد و حجم دهان به قسمت مولّد صدای ساز افزوده می شود.این امر تأثیر به سزایی در گیرایی و جذابیت صدا و گسترش تکنیک نی داشته و همچنین صدای بم را با حجم زیاد به آن افزوده است.

در بخش آکوستیک سازها در دانشگاه پاریس، تحقیقات جالبی درباره ی انواع سازهای بادی از جمله نی و نی ایرانی صورت گرفته که در شناخت فیزیکی_ آکوستیکی نی، اهمیت چشمگیری دارد.نکته ی جالب توجهی که در این تحقیقات در مورد نی ایرانی منتشر شده، این است که نی با نحوه ی تولید صدا در داخل دهان در بین سازهای هم خانواده ی خود دارای غنی ترین صوت است و تعداد هارمونی های نی، در حدّ اُبوا ست. نی در بین سازهای غربی در طول زمان به به تدریج به تکامل رسیده است و صدایی بسیار دلنشین دارد.

صدا دهی ساز نی:

نی دارای صداهای مختلف با طنین های متفاوت است، که تسلط در هماهنگی و ارتباط صحیح بین این صداها به نوازنده ی نی بستگی دارد.

نوازندگان قدیمی نی در کتب کهن:

در مقامات حریری نقل شده که در اواخر سده ی دوم و اوایل سده ی سوم هجری، نای زن معروفی به نام “زنام” در دربار خلافت عبّاسی بوده و نای مخصوصی اختراع کرده و این ساز در نواحی غربی دولت اسلامی تا اسپانیا رواج یافت.

به نقل از مجموعه ی حائری در یک نامه از سلطان علی، خطاب به یکی از فرزندان سلطان حسین میرزا ( سده های ۸ و ۹)، نام شاه درویش نایی ذکر شده است.

در کتاب بدایع الوقایع اثر محمود واصفی (اواخر دوره تیموریان و آغاز دوره صفویه (سده‏هاى  ٩  و  ١٠ ) آمده است که خواجه مجدالدّین میرکلان از گروهی خواننده و نوازنده که در باغش در هرات مجلس داشته اند، نام برده است و در میان نام آنان، دو نوازنده ی نی به نام های استاد حسن نایی و استاد حاجی کِهستی نایی وجود دارد.قطب الدّین نایی و شیخ نایی از دیگر نوازندگان نی، در دوره ی تیموری می باشند.

نوازندگان دوره ی قاجار:

سلیمان اصفهانی، ابراهیم آقاباشی، نایب اسدالله (۱۲۳۱ – ۱۳۰۴)، (شاگردان نایب  اسدالله:عبدالخالق اصفهانی، حسین اصفهانی، حسین نی زن، مهدی نوایی، مشهدی محمدعلی اصفهانی، حسین یاوری، حسین خان)، سرمستی، موسی خان، قلی خان شاهی، صفدر خان

( شاگردان صفدرخان: علی خان نائب السلطنه، حسینعلی)، محمد خان، یدالله میرزا(شاهیدی)، حاجی مقبل، علی خان،سرمست عراقی، اکبرخان، اسدالله کرمانی، عباسعلی محجوبی، ابوالحسن صبا،یدالله نیستانی، حسن کسایی

رپرتوارهای نی:

برخی آثار استاد حسن کسایی:

-نای نی (۱) و (۲)

-راز نی (۱) و (۲)

-دختر گل فروش

-قطعه ی سلام

-پس از سکوت (۱) و(۲)

-تکنوازی نی استاد کسایی در جشنواره ی نی نوازان

-از کران زنده رود- تکنوازی نی استاد حسن کسایی (۱)

-از کران زنده رود- تکنوازی نی استاد حسن کسایی (۲)

-از کران زنده رود- تکنوازی نی استاد حسن کسایی (۳)

-از کران زنده رود- تکنوازی نی استاد حسن کسایی (۴)

-از کران زنده رود- تکنوازی نی استاد حسن کسایی (۵)

آثار حسین عمومی:

-دشتی، چهارگاه و همایون (تکنوازی نی) ، ماهور، ۱۳۷۲

-چهارگاه و بیات ترک (نی و آواز)، ماهور، ۱۳۸۰

-نی، هزار آوای عشق (نی و آواز)، ماهور، ۱۳۸۰

-آتش عشق، شور، ماهور، ۱۳۸۶

-آثاری از استاد ابوالحسن صبا، ماهور، ۱۳۸۹

آثار نی محمد موسوی:

-تک نوازی نی (همایون)، ماهور، ۱۳۸۶

-تک نوازی نی، دشتستانی، ماهور، ۱۳۸۶

-تک نوازی نی، تنگسیری، ماهور، ۱۳۸۶

-پیام عشق

آثار دیگر نوازندگان:

-نی نوا، حسین علیزاده، ماهور، ۱۳۷۰

-آوای نی، حمیدرضا زبردست، ماهور، ۱۳۸۸

-تمام تو، نی: امیرحسین اسلامی

-نسیم نی، نی: مسعود جاهد

-سوز و گداز، نی: حسن کیانی نژاد

برخی آثار گروهی با حضور ساز نی:

-آوازهای سید علی اصغر کردستانی، نی: مهدی نوایی، ماهور، ۱۳۸۰

-آثار درویش خان،سرپرست گروه: استاد فرامرز پایور، نی: حسن ناهید، ماهور، ۱۳۸۵

-گروه نوازی در دستگاه شور و ماهور، ساخته و تنظیم استاد فرامرز پایور، ماهور، ۱۳۸۶

-آوای همایون، گروه اقبال آذر، نی: کرامت اصلانی، ماهور، ۱۳۸۷

-پنجره ی امید، تصنیف های دوره ی مشروطیت، نی: فرهاد زالی، ماهور، ۱۳۸۷

-مجموعه ی گنج سوخته، نی: نایب اسدالله

-چنج تصنیف از استاد اسماعیل مهرتاش، نی: فرهاد زالی

-شاعر آیینه ها، نی: شهاب فیاض

– درآمد دوم، نی: فرهاد زالی، ماهور

-فردای دگر، نی: فرهاد زالی، ماهور

برخی آثار آموزشی نی (کتاب):

-ردیف موسیقی سنتی ایران ویژه ی نی نوازان، تدوین و اجرا: محمدعلی کیانی نژاد،آوا نویسی: یاسین اژدری، ، اصفهان

-ردیف نی ( روایت محمود کریمی): محمد موسوی

-روش جامع آموزش نی، کاوه سروریان، انتشارات فروغ قلم، تهران

-آموزش نی، ۲جلد، مسعود جاهد، ناشر مسعود جاهد، تهران

-آموزش نی، دستور مقدماتی و آواز ابوعطا، عبدالنقی افشارنیا، ناشر ویستار، تهران

– نای هفت بند، محمّد زینعلی، انتشارات دانشگاه هنر، تهران

منبع : آموزشگاه موسیقی کانون